Хүүхдийг гэр бүлийн орчинд өсгөх нь чухал

Хүүхэд гэдэг бяцхан хүн эцэг эхтээ ямар энхрий, ямар ариухан гэгээн, хайр татам байдаг билээ дээ. “Анх төрсөн цагаас чинь л чамайг амандаа хийж бүлээцүүлэхээс буцахгүй, алган дээрээ бөмбөрүүлж эрхлүүлэнхэн өсгөсөн” гэж аав минь байнга хэлдэг. Хайранд умбаж өссөн хүүхэд бусдад ч тийм л халуун сэтгэлээр хандаж, тусалж, өөдөөс өөд үргэлж тэмүүлж, амьдрал нь ч баян сайхан байдаг гэдэгт ээж аав хоёр маань бат итгэдэг. Тэгэж ч бид хэдийгээ хүмүүжүүлсэн. Бага балчир ахуйдаа бүх хүүхдүүд ингэж л өсдөг хэмээн сэтгэж ирсэн.

Гэвч айл өрх бүр ийм хайранд умбаж байдаггүй, хүүхэд бүр энхрийлүүлж эрхэлж өсдөггүй гашуун үнэн элгэн хайрт Монголд минь шилжилтийн хатуу ширүүн үед улам ч тод харагдаж байсан гэлтэй.

Налгар сайхан намрын тэр нэг өдөр хотын төвийн гудамжаар дүүтэйгээ энэ тэрийг хөөрөлдөн алхаж байсан сан. Гэнэт тийм гэхийн аргагүй өрөвдөлтэй дуу амар тайван сэтгэлийг цочироон хадсан. Бага насны хүүхэд айж бачимдан бархирснаа, нулимсандаа баригдсан хоёр нүдээрээ саваа бариад өөрийг нь хайр найргүй занчсан том хүү рүү 'ахиад цохих болов уу' хэмээн бөмбөлзөн харж зогссон нь тэр олны нүдэн дээр ил байсан. Нүүр нь халтар, хувцас нь тамтаг болсон байснаас биш манай гэрийн жаахнаас ялгаагүй, дөрвөн настайгаас зайламгүй жаахан амьтныг түм түжигнэж бум бужигнасан хотын тэр гудамжинд өөр анхаарч харж, зогтуссан хүн байгаагүй. Бид хэзээ ингэж хүйтэн сэтгэлтэй болчихвоо... Яагаад өөр хэн ч анхаарахгүй байнаа гэдэг бодол толгойд хуй салхи шиг эргэлдэж, хэдэн хором яахаа мэдэхгүй зогссон сон.

Гэвч үнэндээ би ч гэсэн юу ч хийж чадаагүй. Тэр гудамжны хүүхдүүд дараа нь хаашаа явсаныг мэдээгүй. Хэрвээ болдог бол гэртээ тэр хүүг дагуулаад харих сан. Хэрвээ болдог бол нус нулимсандаа халтартсан жаахан нүүрийг нь энхрийлэн үнсэж, тэвэрч, тайтгаруулж, хооллож ундалж, цэвэрлэж асарч тойлох сон. Хэрвээ болдог сон бол... гэсэн мянган бодол өөрийгөө буруутгах сэтгэлтэй холилдон олон хоног намайг зовоосон. Тэгсгээд мартагнасан. Гэхдээ л хэзээ нэгэн цагт... гэж бодох болсон.

Тэр үед би ганцаардаж байсан. Хаашаа явж, хэнд хандаж, хэнтэй хамтарч ийм хүүхдүүдэд туслахаа мэдэхгүй учраа олохгүй байсан. Тэгээд мэдсэн. Яг үнэндээ сэтгэл нь зовниж явдаг хүмүүс санаснаас олон болохыг ойлгосон. Тэр ч бүү хэл нэлээд хэдэн байгууллага газрууд сайн муу, тохирсон тохироогүй олон аргаар энэ асуудлыг шийдэх гэж оролдож буйг мэдсэн.

Гудамжны хүүхдүүдийн тоог олон газар олон янзаар хэлдэг. Глоб Интернэйшнл ТББ-ын судалгаагаар 2007 онд нийт 145 хүүхэд гудамжинд амьдарч байсан гэдэг. Өвөл зуны аль болохоос шалтгаалаад энэ тоо хэлбэлзэж байдаг. 2003 онд ЮНИСЕФ-ээс явуулсан судалгаагаар нийт 1200 гаруй хүүхэд орон гэргүй, дийлэнх нь асрамжийн газруудад, үлдсэн нь гудамжинд амьдардаг болох нь тогтоогджээ. Хамгийн гол нь цаана нь бүр олон мянган хүүхэд орон гэргүй болох, гудамжинд гарах эрсдэлд байна гэжээ.

Шилжилтийн үеийн их давалгаанд олон ч айл өрх хамагдан, амьдралд хөлөө алдсан. Гэр бүл дэхь ажилгүйдэл, ядуурлын улмаас хүүхэд сургууль завсардаж, хүнд хөдөлмөр эрхэлж, эрүүл мэнд, боловсрол хүмүүжлээрээ хохирсон. Архидалт хүчирхийлэл тэднийг дайжин зугтахад хүргэсэн. Гэр бүлээрээ орох оронгүй болох, эцэг эх салахад хүүхэд л хамгийн их хохирч хоцорсон. Нийгмийн эрүүл мэндийн байдал, хүчирхийллийн түвшин олон ч нялхсыг өнчин болгосон. Хүүхдээ тэжээж дийлэхгүй зарим эхчүүд манцуйтай үрээ гудамжинд үлдээгээд холдож байсан. Мянга гаруй хүүхдийн орон гэргүй болсон амьдралын түүх товчхондоо ийм.

Цагдаа нар тэднийг гудамжнаас олж, Хаяг тогтоох төвд авчирах үүрэгтэй. Тэндээсээ гэр бүлд нь буцаана, эсвэл аль нэг асрамжийн төвд хүргэж өгнө. Дүн өвлийн цагаар тусгай эргүүл явагдаж, орц хонгилоор орогнон байх тэднийг бүгдийг 'барьж авчрах' ажиллагаа сүүлийн жилүүдэд зохиогдох болсон.

Цагдаа нар болон гудамжны хүүхдийн асуудал хариуцсан төрийн бусад ажилтнуудад засгаас өгсөн гол үүргүүдийн нэг нь гэмт хэрэг үйлдэхээс нь сэргийлэх. Тийм ч учраас энэ хэд маань хүүхдүүдийг юун түрүүнд ирээдүйн гэмт хэрэгтэн гэдэг утгаар илүүтэй авч үзэх хандлага бий. Тэр нь хүүхдүүдэд хандах байдал, харьцах харьцаанд нь ч шууд нөлөөлж, нийгмээс ялгаварлагдахад нь улам түлхэц болдог. Үүнд бодлогын хувьд зохицуулалт хийх тодорхой шаардлага бий. Ажил үүргийг нь хүүхдэд ээлтэй байдлаар тодорхойлоод, өөрсдөд нь сургалт явуулж ойлгуулсан байхад манай цагдаа нарын хандлага сайжрах нигууртай.

Цагдаа нарын тийн сэрдэх нь мэдээж бас тодорхой хэмжээнд үндэслэлтэй. Өөрсдийнх нь өгсөн тоо мэдээллээр ихэнх хулгайн 80 орчим хувийг гудамжны болдоггүй бяцхан борууд хийдэг. Харин амиа зогоохын эрхэнд ийм хэрэг үйлддэг ч хүчирхийллийн шинж чанартай гэмт хэрэгт холбогдох нь тун ховор болохыг ТББ-ын судалгаагаар тогтоосон.

Өнөөдөр Монголд 50 гаруй асрамжийн газар ажиллаж байна. Ихэнхи нь 10-20 хүүхэдтэй, цөөн хэд нь 100 гаран хүүхдийг асарч халамжилдаг. Гэвч эндээс зугтаж гардаг хүүхдүүдийн яриагаар зарим нь яг л шорон шиг гаргалгүй цагдаж байдаг, том хүүхдүүд нь багуудаа, мөн ажилтнууд нь хүүхдүүдийг бие сэтгэлээр нь дарамталж дээрэлхэж зовоох нь ердийн үзэгдэл, идэж унтахаас өөр юм хийхгүй мөртлөө дураараа байж бас болдоггүй, юм сурч мэдэж, ажиллаж мөнгө олох боломжгүй гэх мэт бэрхшээл тулгардаг ажээ. Зүгээр сонирхсон хүмүүс бүү хэл сэтгүүлчид очиход оруулдаггүй асрамжийн газруудын талаар уншиж сонсож байсан санаанд орж билээ.

Хүүхдийг Ивээх Сан гэх мэт олон улсын хэмжээний төрийн бус байгууллагууд хүүхдийг ийнхүү байгууллагын хүрээнд өсгөх нь ихээхэн хор уршигтайг нотолдог. Тэд хүүхдийн эрх ашиг байгууллагын эрх ашиг дүрэм журмаас хэзээ ч дээгүүр тавигддаггүй агаад, цалин авч ажиллаж байгаа асрагчид нь яагаад ч эцэг эх шиг ойр халуун дотно байж чаддаггүй, байнга бусдын үгээр захиргаадалтан дор байдаг, хүүхэд өсвөр насанд хүрээд тодорхой эрх чөлөөг эдлэх ёстой атал тэгдэггүй, эцсийн эцэст өсөж том болохын цагт ердийн гэр бүлд өсөөд олж авдаг нийгэмд биеээ авч явах туршлага, амьдрах ухааныг эзэмшээгүй байдаг нь тогтоогдсон байна.

Аз болоход Монголд байдаг бүх асрамжийн газар ийм биш бололтой. Дээрээс авсан үүргийг биелүүлэгчид өөрсдийн санаачлагаар үнэн сэтгэлээсээ юм хийж буй хүмүүсээс эрс ялгардаг ажээ. Миний хамгийн сайн мэдэх нь Бадамлянхуа хэмээх Яармагт байрладаг 120 гаруй хүүхэдтэй халамжийн төв байх. Эргэн тойрны айлуудаас Lotus Child хэмээх өнгөлөг хаягнаас өөр ялгагдах юмгүй 2 хашаанд 6 байшин, 12 гэр байна. Байшинд нярай хүүхдүүд, 6 хүртэлх насныхан, гэрүүдэд арай том хүүхдүүд нь, ээж хэмээгч асрагчийн хамтаар, “өрх” бүр 9-10 гишүүнтэйгээр амьдран сууна. Том хашаанд охид, 6 хүртэлх насны хөвгүүдийн хамтаар, жижигт нь 7-оос дээш насны хөвгүүд тусдаа ч ойрхон байрлана. Хашаандаа худагтай, ус халаах төхөөрөмжтэй, гоожууртай угаалгын өрөө, усыг нь татдаг бие засах газартай.

Өөр нэг хашаанд тус төв нь өөрийн бага сургууль цэцэрлэгтэй. Томчууд нь ердийн хүүхдүүдийн хамтаар ойр хавийн дунд сургуульд сурна. Онц сурдаг ирээдүйтэй хэдийгээ бас харамгүй дэмжиж, 3-ыг нь ч Орчлон дунд сургуульд явуулна. Өглөө босоод бүгд гарч өгнө. Үдээс хойш ээж асрагч нар дээрээ ирээд багачууд нь шавиагаа ханатал тоглож, томчууд нь даалгавраа хийж гэрээ цэвэрлээд бас хамт тоглохоор шамдана. Хашааны голд байдаг үсэрдэг, пүрштэй тоглоом нь үргэлж эзэнтэй, хүүхдийн инээд цуурайтаастай. Тэд Монгол гэртээ гэр хорооллын ерийн нэг айл шиг гэрээ цэвэрлэж, хоол хийж, хувцасаа угааж, багачуудаа асарч, “ээж” хэмээх хүнтэйгээр өсөж хүмүүжинэ. Хүүхдүүд хэрвээ хүсвэл хэлээд тус төвийг орхин явж болно. Тэднийг барьж цагдах хүн, түгжих цуурга цоож байхгүй. Байгууллагын дүрэм хэмээх хатуу чанд зүйлгүй, хүүхдийн хэрэгцээг бодолцож уян хатан өөрчлөлт хийнэ. Энд хүүхдүүд сэтгэл зовних зүйлгүй жаргалтай сайхан бага насыг өнгөрүүлж байна.

Үүсгэн байгуулагчид нь анх Иог бясалгалын хичээлд сууж байгаад танилцсан түүхтэй. Бясалгалын багш гадаад эмэгтэй нь навтарсан хувцастай, шороо тоосонд дарагдсан хүүхдүүдээс бэргэж сэжиглэх нь бүү хэл таарах бүртээ идэх юм өгч, заримыг нь гэртээ дагуулж ирээд угааж, цэвэрлэж, хувцасыг нь сольж асарч тойлохыг тэд гайхах бишрэх, мөн өөрсдөөсөө ичих холилдон харсан. Удахгүй хамтарч ажиллах болсон. 1995 онд ТББ байгуулаад, хүүхдүүдийнхээ төлөө хамаг арга чарга гадаад дотоод холбоо сүлбээгээ ашиглан тэд санхүүжилт, дэмжлэг олж байсан. Маш олон хүн бага багаар тусалсан. Монголчууд мөнгө өгч чадахгүй ч хэрэгтэй хүнтэй нь холбож өгөх, өөрөө ирж туслах, гудамжинд хүүхэд олдвол авчирч өгөх гээд өөр өөрийн чадах чинээгээр тусалж байсан. Удахгүй харин мөнгө өгөх ч чадалтай болсон. Өмнө нь зуун хувь гадны буяны байгууллагуудад түшиглэн санхүүжилтээ олдог байсан бол одоо энэ нь 70 хувь хүртэл буурсан. Цаашид ч Монгол байгууллага хүмүүсийн хувь нэмэр нэмэгдэх төлөвтэй.

Асар олон хүний сэтгэлийн үр ийнхүү өөр хаана ч байхгүйгээр дэлгэрсэн. Тэд бол улсын асрамжийн газрууд гудамжны хүүхдүүд авдаггүй, олон улсын байгууллагуудын тусламж орж ирээгүй байхад, төрөөс өчүүхэн ч санхүүжилтгүйгээр өдий зэрэгт төвөө хүргэсэн. Одоо ч сайн яваа хүүхдүүдээс нь сайхан мэдээ сонсогддог.

Харин ээж асрагч нар нь их солигддог, зарим үед ажилтны тоо хүрэлцээгүй, хүүхэдтэй ялангуяа эрэгтэй хүүхэдтэй ажиллах туршлага дутдаг, цөөн хэдэн хүмүүсийн нуруун дээр дэндүү их үүрэг ачаа ногддог, сайн дураар ирж ажилладаг нь ихэнхи нь гадаадууд байдаг гээд тэдэнд дутагдаж буй зүйлүүд ч бий. “Монголчууд улам олноороо ирж туслаж байгаасай, хүүхдүүдтэй маань нөхөрлөж, тусалж дэмжиж, өөрсдийн мэддэг чаддагаасаа зааж өгдөг байгаасай. Хамгийн гол нь тэдэнд маань сэтгэлийн дэм, өөртөө өөрийн ирээдүйд итгэх итгэл, өөдрөг сэтгэл бий болгож өгөөсэй” гэж Бадамлянхуагийнхан хүсэж, найдаж байгаа.

Ирээдүйд бид хүүхэд бүрээ хариуцлагатай эцэг эхийн ёсоор хайрлан өсгөж, халуун дулаан гэр бүлийн орчинд хүмүүжүүлж чаддаг болохын цагт, золгүй явдлын улмаас өнчирсөн, хаягдсан хүүхдийг удам судар, царай зүс, өвчин эмгэг гэх зэргээр ялгаварлан гадуурхалгүй энэрэн өсгөдөг болохын цагт ийм байгууллагын хэрэг үгүй болно. Тэр болтол бидний хийж болох хамгийн чухал зүйлүүдийн нэг бол өөрсдийн зүгээс чадах бүхнээ хийн тэднийг дэмжих явдал юм.

...

Монголын талаарх Yahoo-гийн мэдээ хүлээж автал
Mongolia is expected to lift a state of emergency implemented after unprecedented deadly election riots engulfed Ulan Bator гэсэн байх юм.

"Урьд өмнө гарч байгаагүй үхэл тарьсан сонгуулийн үймээн самуун Улаанбаатарыг нөмрөхөд хэрэгжүүлж эхэлсэн онцгой байдал удахгүй дуусгавар болох гэж байна" гэснийг уншсан хэн боловч Зимбабвид болж буй үймээн алан хядлагатай төстэй юм болж байгаа юм байна гэж ойлгохоор.

Гэтэл Улаанбаатрыг "нөмөрсөн" гэж хэлж болох билүү? Зөвхөн МАХН-ын байр, СТӨ хавьд жагсаал цуглаан болсон шүү дээ. Тэр нь гараас гарсан уу гэвэл гарсан. Гэхдээ 5 хүн нас барсаныг үхэл тарьсан гэж хэлж арай л боломгүй санагдлаа. Гадны хэвлэл мэдээллүүд жаахан дэндүүлээд байх шиг.

Онгоцноос буугаад гэр лүүгээ харьж явахад Улаанбаатар хот маань тайван сайхан байсан. Харин нэг гудамжны өнцөг дээр цагдаагийн машин байрлуулаад, байлдааны өмсгөлтэй цэргүүд зогсож байх нь харагдахад гэнэт гудамж ямар эл хуль, хот ямар чимээгүй байгааг анзаарсан даа.

Өнөөдөр нэгэнт хорио тавигдаад бүх юм энгийн байдалдаа эргэж орж байна. Жуулчид ч гудамжаар хээв нэг явж байна. Харин урд жилүүдийнхийг бодвол тоо нь цөөрсөн байж мэдэх л юм. Тэдний дунд хэрэгт дурлаж, Монголд болж буй үймээнийг сурвалжлах, үзэх сонирхолтой хүн байсан бол харин сэтгэл дундуур үлдсэн болов уу

Mongol - Trailer

This must be the best of all the trailers made on
Mongol (2007) by Sergei Bodrov.

Сайхнаас сайхан...

Сарнай цэцгийн үзэсгэлэн үзэхээр яваад бага насаа өөрийн эрхгүй дурсан саналаа.
Гэрийн хашаан дахь бяцхан цэцэрлэгт ургадаг сарнайн бут хүүхдийн баяр дөхөхөд ид цэцэглэн дэлгэрээд, ээждээ баярын өдрөөр том шар, цагаан, улаан сарнайнуудыг алаглуулан бэлэглэдэг сэн.
Интоорын моднууд нь эндхийн сакура шиг цэцэглэн тийм гэхийн аргагүй анхилуун үнэртэж байгаад дэлбээ нь унахад хүүхэд бид жимс нь гарахыг тэсэн ядан хүлээдэг байлаа. Дөнгөж улайж эхлэв үү үгүй юу амталж үзэх гээд цэцэрлэгч ахын нүдийг хариулах арга хайгаад л.
Зүүд мөрөөдөл ч байсан юм болов уу...

Хотынхоо өнгө төрхийг өөд нь татахад

Түрүү жилийн арван сард "энэ сайхан Монгол улсынхаа нийслэлийг яавал илүү хурдан, бас яг юуг нь өөрчилбөл илүү сайхан болох бол гэж их боддог юм. Энэ талаар та бүхэн маань юу гэж боддог вэ? " гэж асуусан хүний тэмдэглэлд бичиж байсан сэтгэгдлээ санаандгүй ахиад олж уншлаа. Одоо ч гэсэн бодсоор л байна:

Хотод ажилладаг, амьдардаг бүх хүмүүсийг ямар нэг байдлаар оролцуулах хэрэгтэй. Хүн ардаа боловсролгүй, ухамсаргүй гэж хаяж, үгийг нь сонсохгүй байж болохгүй. Тэгвэл харин ч ухамсаргүй юм шиг аашилж болох мэт сэтгэгдэл төрүүлнэ. Ухамсартай, чадвартай гэдгийг нь хүлээн зөвшөөрч харьцвал сая юм хийх урам зоригтоо хөтлөгдөнө гэж бодогддог юм.

Тэднийг сэтгэлийнхээ угт байгаа хүсэл эрмэлзэл, мөрөөдөл рүүгээ өнгийж, түүнийгээ олон нийтэд чөлөөтэй илэрхийлэх боломж олгоё. Та өөрийнхөө хотыг ямар байвал сайхан гэж төсөөлж байна вэ? Та яг тийм болгохын төлөө өөрөө юу хийж чадах вэ? гэдгийг хүн бүрээс асууж, хариултыг нь цуглуулж болно шүү дээ. Телевиз, радио, интернэт гээд цацаж болох суваг хангалттай бий. Анхаарлыг нь татахын тулд ямар нэг урамшуулал ч амлаж болно. Тухайлбал, түрүүлсэн хүүхдэд сургалтын зардал амлах ч юм уу, том хүн түрүүлбэл төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлэхэд нь хүн хүчний тусламж үзүүлнэ гээд өөрсдөө сайн дураараа очиж туслах ч юм уу, өөр бодоод байхад олон л юм санаанд орж байна.

Хариуг нь цуглуулж дүн шинжилгээ хийгээд хотын захиргаанд танилцуулж болно. Тэгээд түүн дээрээ үндэслээд иргэдийн зөвлөл жишээ нь байгуулвал ямар вэ? Хороо бүрийн иргэдийн үзлийг нэгтгээд төлөвлөгөө болгоход нь туслах, мөн хэрэгжүүлэхэд нь туслах, төлөвлөгөөнүүд хоорондын уялдааг хангах зэрэг үүрэгтэй байж болох юм.

Мэдээж тэр хорооны иргэд нь янз бүрийн мэргэжил чадвартай, янз бүрийн газар ажилладаг хүмүүс байгаа. Тэр хэмжээгээрээ тэнд нөөц чадавхи байна гэсэн үг. Хамгийн гол нь бүгдээрээ оролцож байж хийсэн юмаа үнэлж, цаашид тиймээр нь хадгалах гэж хичээнэ. Бусдаар хийлгэх юм бол үнэ цэнийг нь тэр бүр ухаарахгүй. Тухайлбал хог хаяхаа зогсоох, хогний асуудлаа шийдэхэд энэ арга үр дүнгээ өгч магадгүй. Мэдээж илүү том юм хийх, тухайлбал спортын цогцолбор барих зэрэгт нөөц боломжоо дайчлах гээд цааш нь бүр нарийн юм бодож олох хэрэгтэй байх л даа. Гэхдээ ямар ч гэсэн нэгэнт сайхан төсөөлөл бий болгож өгөөд, хүрэхэд тийм ч хэцүү биш шүү гэдгийг харуулаад өгвөл олон юманд хөтлөнө дөө.

Хотын тулгамдсан асуудлууд бол хүн болгоны сэтгэлд байгаа зүйл. Ямар нэг хэмжээгээр бүгдээрээ бодож, сэтгэл нь зовниж яваа. Яг эвлэлдэн нийлээд ажил хэрэг болгох гэхээр л эхлүүлэх хүмүүс дутаад байгаа гэж бодож байна.

Сайн бодвол, бас олуулаа нийлж бодвол илүү сайн санаа төрөх л байх.

2007 оны Аравдугаар сарын 15. 15 цаг 40 мин.

Hopelessly devoted to you...

Hopelessly romantic хүний толгойд бүтэн өдөржин ийм л дуу эргэлдэж байх юм

Төвдийн асуудал дэлхий нийтэд Монголын үнэн түүхийг ойлгуулна

Өнгөрсөн жил Нъю Йорк хотноо Robert Thurman, Elliot Sperling хэмээх Хятад-Төвдийн асуудлаар мэргэшсэн хоёр нэртэй судлаач, мөн сэтгүүлч Thomas Laird нарын хооронд Төвдийн асуудлаар мэтгэлцээн болсон юм байна.

Хятадын хувьд Төвдийг 13-р зуунаас хойш Хятадын нэг хэсэг байсан гэж зүтгэдэг ч үнэн хэрэгтээ Төвдийг Монголчууд 13-р зуунд, Манжууд 18-р зуунд эзэлсэн гээд аль аль үндэстэн нь Хятадаас огт өөр юм гэдэг дээр бүгд санал нийлсэн байх юм.
Төвдийн тусгаар тогтнолын түлхүүр түүхийн үнэнд байгаа учир дэлхий нийтэд ухуулж ойлгуулах нь тэмцэгчдийн гол зорилго байх ёстой гэж блогийг бичигч нь үзжээ.

"The most clear-cut answer to why Tibet was an independent country, all three men agreed, was that while it was true that Tibet was occupied and invaded several times, it was never by the Chinese. China says that they have ruled the region since the 1200s, but in the 1200s, it was the Mongols who invaded. The Tibetans entered into a “priest-patron” relationship with the Mongols, although the scholars argued as to the extent. Elliot said that while that relationship existed, it was in reality complete domination, where as Laird said it wasn’t.

Later in the 1700s, the Qing dynasty took over Tibet, but once again, the Qing dynasty was Manchu, or from Manchuria, and not Chinese. Laird and Thurman both said that it was very clear to them the Manchus were not Chinese, and that the Chinese actually hated the Manchus. This dynasty abdicated in 1912, when the Republic of China was formed. That same year, Chinese troops in Tibet ceded and left the country, and the 13th Dalai Lama proclaimed independence.

The point of contention is where China says that they have ruled over Tibet for 800 years. The problem with their argument is that neither Mongolians nor Manchus are ethnically Chinese, and have never been, so to say that Tibet has been part of China for that long is a complete farce, unless Western Europe and the Middle East are also counted as part of China now. The Mongols, as you may know, had the largest contiguous empire in the history of the world."

Хятадыг эсэргүүцдэг Энэтхэг залуугийн блогоос олж уншив.

Хүүхдийн оролцоог чухалчилдаг юм байна

Судалгаагаа хийгээд олон номон дундаас цухуйх боломжгүй сууж байхад их ч юм ойлгож олон ч санаа төрөх шинжтэй. Олон улсын жишгээс харвал, хүнд амьдралтай хүүхдийг өөртөө итгэлтэй байж бие даан сайхан амьдрах чадварыг олоход нөлөөлдөг нэг чухал зүйл нь тэдэнд чиглэсэн санаачлагад өөрсдийг нь идэвхитэй оролцуулах явдал байдаг гэжээ.

Нээрээ л тэднийг идэвхигүй, өгсөн юмыг авахаас өөр юм мэддэггүй чаддаггүй мэтээр харах нь өрөөсгөл биз ээ. "Хүүхэд бол чадвартай, гүйлгээ ухаантай, өөрийн гэсэн туршлага, амьдралын түүх, бодол сэтгэлтэй хүмүүс бөгөөд үүнийг хүндлэх нь зүй юм. Хүүхдийн ТӨЛӨӨ биш Хүүхдийн ХАМТ гэдэг үзлээр хандаж оролцоог нь дэмжиж, хангах ёстой. Энэ бол дэлхий даяар олон хөтөлбөр төсөл хэрэгжүүлсний үндсэн дээр ойлгож авсан зүйл юм" гэжээ. (Эх үүсвэр нь Хүүхдийг ивээх сангийн нэр дор англи хэлээр хэвлэгдсэн "Хөдөлмөр эрхэлдэг, гудамжинд амьдардаг хүүхдүүд: Төлөвлөлтийн удирдамж"(2000) хэмээх ном. 3-р хуудас)

Бид өөрсдөө тэр бүр хүүхдүүдийн амьдарч ирсэн нөхцөл, давж туулсан амьдралын нарийн ширийнийг мэдэхгүй. Тэд өөрсдөө л мэднэ. Тийм ч учраас өөрсөд шиг нь олон олон хүүхдэд яаж туслах вэ гэдгийг тэдний хамтаар бодож боловсруулах нь маш зөв алхам болох нээ гэдгийг эндээс ургуулан ойлголоо.

Бидний дунд ч гэсэн хүндхэн амьдрал туулж даваад одоо сайхан амьдарч буй хэрнээ ийм амьдрал ямар байдгийг мартаагүй, нэг ч болов хүүхдэд шууд тусламаар байна гэсэн хүн бий.
Бид олон сайхан юм хийж чадна гэдэг итгэл өдөр өдрөөр батажсаар байна даа.

Мод тарьж сургая хүүхдүүддээ

Нобелийн шагналтан Вангари Маатайгийн тухай уншиж суугаад ийм санаа төрлөө. Түүнийг би яагаад ч юм эрэгтэй л гэж бодож явдаг байсан, харин өнөөдөр эмэгтэй гэдгийг нь мэдлээ. Тэрээр эх нутаг Кенидээ төрийн бус байгууллага байгуулан мянга мянган эмэгтэйд байгаль орчиндоо ээлтэй замаар аж ахуй эрхлэх, хийж буй ажлаараа байгалиа хамгаалдаг байхад сургаж, өнөөдөр нийт 40 сая мод улс орондоо тариад байна.

Бид ч гэсэн хүнд нөхцөлд амьдардаг хүүхдүүдэд тусалж боловсрол хөгжлийг нь анхаарах явцдаа байгаль орчноо давхар бодолцож, бүгдэд нь мод тарихыг зааж өгч, илүү сонирхсон нэгэнд нь энэ талын мэргэжил эзэмшүүлбэл ямар вэ? Монгол хүүхэд санаачлагынхан маань дээхнэ нэг уулзахдаа Эх нялхасын төвийн гадаа мод тарья гэж ярьсан тал бий билүү үгүй билүү…

Мод тарих юм сан гэж боддог ч мэддэг чаддаггүйн эрхэнд энэ бодлоосоо татгалздаг хүмүүс байдаг байж болох. Ирээдүйд ч манай орон байгаль орчноо бодож, ийм төрлийн арга хэмжээ авахаас өөр аргагүй болох нь ойлгомжтой. Хүүхдүүд маань энэ төрлийн мэргэжилтэй, үгүй гэхэд мэдлэгтэй болж байвал улс орондоо жинхэнэ хэрэгтэй, ирээдүйд эрэлт хэрэгцээ ихтэй хүмүүс болно доо.

Та ингэх албагүй, таныг гэсэн хүмүүс олон бий...

Танихгүй хүнээс ичих нүүрээ баран байж гуйлга гуйж амьдрахдаа хүрээд байгаа хүмүүст (хүүхдүүдэд ч мөн) ингэж хэлмээр санагддаг. Цөөн хэдэн хүнтэй, хүн бүр бие биенээ мэддэг газарт бол хүнд байдалд орсон хүн бусдаасаа найзын ёсоор тусламж эрэлхийлж болдог байх. Сэргээд, амьдрал ахуй нь зөв гольдрилдоо ороод ирэхээр тэднийхээ ачийг хариулна гэсэн сэтгэлээр туслалцааг авч буй тэр хүнд бардам сэтгэл, нэр төр, өөртөө итгэх, өөрийгөө хүндлэх сэтгэлээ алдах шаардлага гарахгүй.

Бусад нь ч гэсэн харсаар байж мэддэг таньдаг хүнээ, дотны нэгнээ тартагтаа тулахыг хараад суухгүй. Гэвч хүмүүсийн тоо олширохын хэрээр энэхүү нэгнээ гэсэн сэтгэл багасаад байдаг нь харамсалтай. Түг түмэн хүн дунд ганцаардаж, гарц нь олдохгүй бэрхшээл саадан дунд төөрөлдөх хүмүүс ийм үед олширдог нь гайхалтай.

Энэ байдлыг өөрчлөх нь амархан бөгөөд хэцүү. Хэцүү гэдэг шалтгааныг хүмүүс бэлхнээ тоочиж чадах байх. Би харин амархан гэдэгт нь илүү анхаарлаа хандуулмаар байна.

Монгол хүн уужуу ухаанаараа жаахан тунгаахад л нийгэм дэхь хүмүүсийн амьдралын чанар нэг бүр хүнийх нь амьдралын нөхцлөөс хамаараад байна гэдгийг ойлгох биз ээ. Өнөөдөр гудамжинд суугаа ноорхой хүүхэд болон шуудайтай хог үүрч яваа гундуу нэгнээ хараад өөрийн эрхгүй орой нь гэртээ уруу царайлан орж ирдэгийн тань учир энд л байгаа.

Асуудлыг шийддэг төрийн механизм байхаас гадна нийгмийн өөрийнх нь механизм гэж бас байдаг. Хүн нь хүнээ гэсэн бичигдээгүй хуулиар энэ нь хэрэгждэг. Аз болоход төр лүүгээ бүх буруугаа чихиж суухын оронд өөрийгөө юу хийж чадах вэ гэдгийг боддог хүмүүс олон болжээ. Өнөөдөр амьдралын эрхээр гэж гэмт үйлдэл хийж, эсвэл нэр нүүрээ барж, хүний хийхгүйг хийж яваа хүмүүст "Та ингэх албагүй, Таныг гэх хүмүүс олон бий" гэж хэлээд, өөрийн чадах бүхнээр туслах хүмүүс бидний дунд байгаа гэдэгт би ч итгэж байна.

Ядарсан хүнд тусална гэдэг нь түрийвчнээсээ, эсвэл банкны данснаасаа мөнгө гаргаад өгөхийн нэр бас биш юм. Тэгэж чаддаг нэг нь байвал сайн байлгүй яахав. Гэвч бичиг баримтгүйн улмаас өөрсдөд нь зориулсан төрийн тусламжийг хүртэж чаддагүй хүмүүс байна (нийгмийн халамжийн хуулийн холбогдох зүйл ангийг нь оруулъя... ямар хүн ямар тэтгэмж мөнгө авдаг тухай).

Мөн өөрөө мэргэжлийн чадвартай атлаа сэтгэл санааны дэмжлэг, найз нөхдийн итгэл дутдаг хүмүүс байна. Эсвэл ажил хийх чадвартай мөртлөө зүгээр л ажил хайх эрэлдээ шантарсан нэгэн байх. Танил тал хардаг, гадаад байдал нөлөөлдөг, хахууль авах гэдэг гэх мэт түг түмэн сөрөг бодолдоо автан аль хэдийн буугаад өгсөн хүмүүс их байдаг болов уу гэж яагаад ч юм бодох боллоо. Гэтэл тэр цаана нь Монголд маань хийгдэх ёстой атлаа хийгдээгүй ажил даанч их бий дээ.

Тухайлбал Улаанбаатар хотын хогийн цэг дээр олон арван хүн хүүхдүүдийн хамтаар "ажиллаж" амьдарч байдаг тухай уншиж байсан юм. Их хотын хогноос амь зууж байгаа тэр хүмүүсийн нөхцөлийг төсөөлөхөд даанч бэрх байлаа. Өнөөдөр Улаанбаатар хотод хогийг ямар ч эмх замбараагүй нийлүүлж ачаад хотын захад асгахаас өөр хог хаягдлын менежмэнт байхгүй гэхэд хилсдэхгүй байх. Байгаад мэддэг хүн байвал хэлээд өгөөрэй.

Гэтэл ихэнхи оронд (яг хэдэн оронд гэдэг тоо баримтыг мэддэг хүн байвал оруулна уу) хогийг хамгийн наад зах нь шатдаг, шатдаггүй, гээд цаашилбал цаас, хуванцар, жижиг, том, төмөр, даавуу, хуучин хувцас гэр ахуйн хэрэгсэл гэх мэт олон ангиллаар ялган хаяж, ихэнхийг нь дахин боловсруулан ашиглаж, үлдсэнийг нь байгальд хор хохиролгүйгээр устгаж байна. Ингэх аргыг олж мэдэх амархан байлтай.

Миний толгойд өнөөдөр орж ирсэн нэг санаа гэвэл тэнд олон хүүхэд өсөж том болж байгаа болохоор бидний анхаарлаа хандуулах ёстой газруудын нэг мөн бөгөөд, болдог бол энэ талын хэдэн мэргэжилтэнтэй холбоо тогтоож, эхний ээлжинд тун авсаархан хог боловсруулах цех байгуулж, тэнд амьдардаг бүх ажлын чадвартай хүмүүсийг ажиллуулж цалинжуулах. Зүгээр л бордоонд ашиглаж болох хүнсний хаягдал, мөн хуванцар, шил, төмөр гэх мэтээр ангилаад холбогдох газарт нь зохион байгуулалттайгаар тушаадаг болох. Эхэндээ цалингийн доод түвшинд цалинжуулахад л тэдний маань амьдралд том өөрчлөлт гарна. Нэгэнт энэ суурийг тавьсан байхад цаашид улам боловсронгуй болгох гараа нь эхэллээ л гэсэн үг. Ийм санааг дэмжиж хөрөнгө оруулалт хийх хүмүүс хайж олж, хандив цуглуулж болмоор санагдана. Хувийн хэвшил маань зарим хүмүүсийн төсөөлдөгөөс илүү өгөөмөр шүү... тийм ээ Оогий?

... Дээр бичсэнээ эргээд уншсан чинь нэг нэгнээсээ урсан гарсан бодлууд, зарим хүмүүс дэндүү хөнгөн хийсвэр гэж бодож болохоор ч юм шиг, идеалист нь хэтэрсэн гэж хэлж болохоор ч болсон мэт. Намайг хэн ингэж шүүмжилж хашраасан юм бүү мэд... Гэхдээ үнэндээ би хашраагүй юм байна. Хүн өөрийн итгэл үнэмшилдээ үнэнч амьдрахад, бусдын бодож ч зүрхлээгүйг амьдралд "болно" гэж хэлээд хэрэгжүүлэхийн тулд хүний сайн сайханд зөнгөөрөө итгэдэг идеалист нэгэн байх шаардлагатай ч байж болох. Иймээрээ л байгаад өөрийгөө зоригтой илэрхийлэхээс эмээх хэрэггүй ч байж болох юм...

Орон гэргүй Монгол хүүхдүүдийн талаарх өгүүлэл, сурвалжлагууд

New Internationalist гэдэг е-сэтгүүлийн 2005 оны дөрөвдүгээр сарын дугаарт Долгион гэдэг нэгэн орон гэргүй хүүтэй хийсэн сурвалжлага нийтлэгджээ:

...Хүмүүс биднийг траншейныхан гэж нэрлэж гадуурхадаг. Би ингэж амьдрах болоод дөрвөн жилийн нүүр үзэж байна...
Өглөө босоод бидний нэг нь усанд явдаг. Түүнээс нь нүүрээ угаах нь угааж, уух нь уугаад шилээ цуглуулахаар гардаг... Лааз шил сүүлийн үед улам олдоц муутай болоод байгаа... Хувцас олох л хамгийн хэцүү. Бидний нэг нь ч олигтой хувцасгүй... дотуур өмд ч байхгүй. Оймс дотуур өмдгүйгээр өвөл амархан өвчин тусдаг. Нэг найз минь хатгаа тусаад үхчихсэн...

Биднийг хэн дайралдсан нь л зоддог. Би хүн зоддоггүй газар байхыг хүсэж байна...
Бидэнд тусалдаг хүн цөөхөн. Ихэнхи нь айж сэжиглэн, хулгай хийх нь гэж боддог... Би бүх насаа ингэж шил цуглуулж өнгөрүүлэхийг хүсэхгүй байна. Хүнд амьдрал ганц л заяадаг. Гэтэл би сайн сайхныг огтхон ч үзэлгүй үхэх вий гэж айж байна... Ээжийн минь нөхрийн найз гэсэн нэг хүн ээжийг найман сарын эхээр нас барсан гэж хэлсэн... Би тэрэнд яасан ч итгэхгүй...
Би 16 хүрээд иргэний үнэмлэх авч, хэсэг ажиллаж мөнгө цуглуулна. Тэр мөнгөөрөө шил авах цэг байгуулна... Тэгээд ээж аав хоёроо хайж олоод байшин авч хамтдаа амьдарна. Би ээжийгээ үхсэн гэдэгт яасан ч итгэхгүй...

Долгион хүү энэ сурвалжлагыг хийх үед 14хөн настай байжээ.
Эндээс англи эхээр нь, бүтнээр нь уншина уу: http://www.newint.org/issue377/dolgion.htm

Амалсан ёсоор

Өмнөх тэмдэглэлдээ амласан ёсоор, бидний санаачлага хаанаас яаж эхэлсэн бяцхан түүхийг энд нэг нэгэнгүй дурдъя.

Бидний мэдэх хаалттай коммъюнитид Аттила хэмээх нэгэн залуу ийм тэмдэглэл хийснийг тэр аравдугаар сарын нэгэн үүлтэй бүрхэг өдөр олж уншсан билээ:
...Үлэмжийн сайхан хорвоод тээж төрүүлсэн эжийгээ
Үсэн буурал болох бүр үе үе л санах юм.
Үүрийн цагаан гэгээтэй урьтан золгох энгэрт
Үүрд нойрссон шарилыг нь байн байн л эргэх юм хэмээн дуулсаар нэгэн бяцхан халтар охин өөдөөс минь хүрч ирээд нүдэндээ нулимас бөндөгнүүлэнхэн дуулж гуйлга гуйн зогсож байсан нь нүднээс минь ер гардаггүй юм. Энэ бол 2005 онд болсон явдал байлаа. Миний бие төв шуудангийн өмнүүр алхаж явхад таарсан энэхүү бяцхан охин 6-7 хон настай байсан болов уу л гэмээр. Би ч хармаандаа байсан хэдэн цаасаа бүгдэнг нь өгчихөөд толгойг нь нэг илээд яваад өгч билээ. Түүнээс хойш энэ талаар унших сонсох болгон л тэр өөдөcxөн охины дүр нүдэнд буугаад болдоггүй юм. Саяхан сонин уншиж яваад хүүхдийн хөдөлмөр эрхлэх талаар асрамжийн газарт байдаг хүүхдүүд өөрсдийн дуу хоолойгоо өргөн бодол саналаа хуваалцсан байсан талаар олж уншаад та бүгдтэй яалт ч үгүй энэ талаар ярилцахгүй бол болохгүй санагдаж байна. Ингээд энэ талаар бяцхан иргэд минь юу гэж бодож явдаг, яагаад ямар учираас тэд ажил эрхэлдэг, тэдэнтэй өдөр тутам тохиолддог бэрхшээл гээд л ний нуугүй ярилцан сэтгэлдээн хуримтлагдан байдаг бул хар чулуунаасаа бие биентэйгээ хуваалцжээ. Хүн болгон мэддэг ч хөндөж ярилцах дургүй сэдэвийн нэг юм шиг санагдсанаа нуух юун. Саарал нь дэндсэн энэхэн орчлонд хүүхэд гэдэг амьтан л хамгийн түрүүнд өртөж хэлж яриж чадахгүй дотроон энэлэн шаналанхан явдаг биз ээ.

Хөдөлмөр эрхлэгч хүүхдүүд болон асрамжийн газар байгаа хүүхдүүдийн бэрхшээлтэй асуудлын тухай:
• Хүнд зүйл өргөдөг учираас бэртэл авах, өсөлт зогсдoг.
• Хөдөлмөр эрхлэхгүй бол хоолгүй болно
• Мөнгөө бэлэн авдаг
• Хүүхдүүдийг ажил хийхэд том хүмүүс тоодоггүй.
• Том хүмүүс хүүхдүүдийг монждог. Мөнгөө бага өгдөг
• Том хүмүүс хүүхдүүдийг тоож ажилд авдаггүй
• Бэлэн мөнгө авдаг учраас архи дарсанд ордог
• Буруу зам руу ордог.
• Шалтгаан нь эцэг эхийн дарамт
• Мөнгөө булаалгадаг
• Мөнгө олохын хирээр хүмүүсийн хараанд өртдөг
• Хүүхдүүд ядуурал болон ээж аавынхаа дарамт
• Мөнгөний асуудлаас болоод буруу замд ордог.
• Бэлэн мөнгөтэй харьцаад ихээр хүүхдүүд улам шунадаг.
• Мөнгө олохоо бодоод хичээлдээ явдаггүй
• ХЭХ сургуулиас маш их хөндийрдэг.
• Ар гэрийн асуудал маш их нөлөөлдөг
• Хойд эцэг эхтэй хүүхдүүд голдуу ажил эрхэлдэг.
• Траншейны хүүхдүүд маш их архи тамхи татдаг.
• Ядуурлаас болоод хүүхдээ асрамжийн газар өгдөг.
• Эцэг эхийн хайр халамж маш их дутагдсанаас болоод гудамжинд гардаг.
• Гэр бүлийн дарамтаас болоод гадуур тэнэж хөдөлмөр эрхэлдэг
• Баян айлын хүүхдүүд ажил хийдэггүй мөнгөгүй учраас ажил хийдэг
• Зарим нэг хүүхэд сонирхлоороо ажил хийдэг
• Аав ээжүүд дарамталснаас , мөн өлссөнөөс болоод ажил хийдэг.
• Ямар нэг зүйлд хорхойссоноос болоод
• Зарим нэг хүүхэд ээж аавынхаа үгийг даадаггүй.
• Аав ээж хайр халамжаар дутаахгүй бол хүүхэд гудамжинд гарахгүй
• Эцэг эхийн ажилгүйдэл
• Засгийн газраас ажлын байр гаргаж өгөх хэрэгтэй.
• Өөртөө итгэлгүй , залхуу хүмүүс ядуурдаг.
• Аав ээж болон хүүхдүүд эн тэнцүү буруутай
• Архинаас маш их зүйл шалтгаалдаг
• Дүүрэг болгонд ажлын байр байдаг. Гэвч арын хаалгагүй хүмүүст ажил олддоггүй
• Хүнд суртал , төр засгийн муугаас хүүхдүүд энэ байдалд орж байна. Мөн хүмүүс ядуурч байна.
• Ядуу хүмүүсийг ажилд авдаггүй.
• Нас , хүйсийг маш их ялгаварладаг.
• Хүмүүс маш их залхуурдаг
• Захын атаманууд хүүхдүүдийг дээрэлхэж архи авахуулдаг.
• Хүүхдүүд маш бага мөнгө олдог.
• Найз нөхөддээ маш их уруу татагддаг. Найз нөхөд нь архи авахуулдаг нэгийг аваад болдоггүй улам их даварч уудаг.
• Хүүхдүүд архи уухгүй, тамхи татахгүй байвал, мөн уруу татагдахгүй байвал хүүхдүүдийн амьдрал дээшлэх болно.
• Хүүхдүүд бусдад уруу татагдаад архи уудаг
• Хүүхдийн багын хүмүүжил маш их шалтгаалдаг
• Зах дээр төв ажилладаг. Энэ нь маш их давуу талтай. Хүүхдүүд хүсвэл сургуульд сурч болно. Мөн бусдад уруу татагдахгүй
• Ар гэрээ тэжээдэг хүүхдүүд байдаг учраас сургуульд сурах зав гардаггүй.
• Захын байцаагч, цагдаа нар маш их дарамталдаг.
• Цагдаа байцаагч нар олсон мөнгийг авдаг, мөн барааг хурааж авдаг.
• Гол бэрхшээл нь цагдаа байцаагч нар их дарамталдаг , гэвч ХМТ маш их тусладаг. Тэрэнд маш их дарамталдаг. Байцаагч цагдаа нарт өгсөнөөс өөрөө авсан нь дээр биз дээ
• Зах дээр хөгжил мэдээллийн төв байвал маш их давуу талтай.
• Зах дээр маш хямдхан архи уудаг. Үүнд хүүхдүүд маш их уруу татагддаг. Нэг архи 700 төгрөгний үнэтэй. Мөн архинаас болоод толгой болон элэгний өвчин тусдаг.
• Архины татварыг нэмж, чанаргүй архийг хорих хэрэгтэй.
• Архины үнийг нэмэх хэрэгтэй.
• ХЭХ хүүхдүүдийн аав ээж нь бас архичин хүмүүс байдаг. Архины үнэ нэмэгдвэл хүмүүс авч чадахгүй, архичин хүмүүс багасна.
• Архинд донтой
• Ком тоглоомонд маш донтдог. Олсон мөнгөө тоглоомонд зориулдаг. Тэндээ 3 хоног хонодог.
• Архи бага байвал мөнгөө зөв зүйлд зарцуулна. Хоол унд хувцсандаа зарцуулна.
• Байцаагч нар татвар нэхдэг: Өгөхгүй барааг асгадаг. Зоддог.
• ХЭХ хэл амаар маш доромжлуулдаг.
• Ажилд орох болон бусад янз бүрийн зүйлд бичиг баримтгүй учраас хамрагдаж чаддаггүй. Атман нар мөнгө нэхээд өгөхгүй болохоор зодолддог.

Босвол сууж чаддаггүй, суувал босч чадаxгүй болтлоо ард түмний хөрөнгөөр түнтийсэн эрхэм 76 гишүүд минь ирээдүйнхээ төлөө санаа тавия л гэж боддог бол энэ тал дээр дорвитой арга хэмжээ авахгүй бол ирээдүй минь гэрэл гэгээлэг харагдахгүй л байна даа. Хэрэв бид ирээдүй рүүгээн гар буугаар буудвал тэд эргүүлээд л их буугаар бууддаг юм шүү.
...Ингэн хавтгайн сүүгээр цай сүлж уулгасан биш
Эжийнхээ ачийг би юугаар хариулсан гэх вэ дээ!
Эмийн цэцгийн шүүдрээр дарс нэрж дайлсан биш
Эх үрсийн өрийг би юугаар төлсөн гэх вэ дээ !


Энд сэтгэгдэл болгож Сүрэн гэдэг гишүүн ийн бичсэн байлаа:

Хөдөлмөр эрхлэгч хүүхдүүд болон асрамжийн газар байгаа
хүүхддийн бэрхшээлтэй асуудлын тухай:
------------------------------------------------
Хүүхдийн хөдөлмөр, ерөнхий байдал:
・Хөдөлмөр эрхлэхгүй бол идэх хоолгүй байдаг хүүхдүүд олон.
・Хүнд зүйл өргөх гэх мэт биеий хүчний ажил их хийдэг учир бэртэл авахаас гадна өсөлт нь зогсдoг.
・Хүүхдүүд ажил хийхэд том хүмүүс тоодоггүй.
・Том хүмүүс хүүхдүүдийг тоож ажилд авдаггүй.
・Том хүмүүс хүүхдүүдийг монждог, мөн маш бага мөнгө төлдөг.
・Хүүхдүүд мөнгө олохын хирээр хүмүүсийн хараанд өртдөг, мөнгөө их булаалгадаг.
・Зарим нэг хүүхэд сонирхлоороо ч юмуу ямар нэг зүйлд хорхойссоноос болоод ажил хийдэг ч дийлэнхи нь ар гэрийн хүнд хэцүү байдлаас амьдрахын эрхээр ажил хийдэг.
------------------------------------------------
Зах дээрх ажил:
・Хүүдүүд зах дээр юм өргөж хүргэх, зарах гэх мэт ажил голдуу хийдэг.
・Захын атаманууд хүүхдүүдийг их дээрэлхдэг.
・Захын цагдаа, байцаагч нар олсон мөнгө, барааг нь хурааж авах гэх мэтээр хүүхдүүдийг маш их дарамталдаг. Мөн байцаагч нар мөн татвар нэхнэ, зодно.
・Хүүхдүүд хэл амаар маш доромжлуулдаг.
・Яваандаа буруу зам руу ордог.
------------------------------------------------
Хүүхэд ба мөнгө:
・Бэлэн мөнгө авдаг.
・Бэлэн мөнгөтэй харьцаад ирэхээр зарим хүүхдүүд улам шунадаг (аргагүй л дээ !)
・Бэлэн мөнгө авдаг учир архи дарс тамхинд ороход хурдан.
------------------------------------------------
Хүүхдийн ажил ба сургууль:
・Ар гэрээ тэжээдэг хүүдүүдэд сургуульд сурах зав гардаггүй.
・Мөнгө олохоо бодоод хичээлдээ явдаггүй.
・Сургуулиас маш их хөндийрдэг.
------------------------------------------------
Хүүхдүүд гудамжинд гарах шалтгаан:
・ Хүүхдүүд ядуурал, мөнгөний асуудал болон эцэг эхийн дарамт архидалт зэрэг шалтгаанаас гудамжинд гарч буруу зам уруу орох эхлэл нь тавигддаг.
・Ар гэрийн асуудал, хүүхдийн багын хүмүүжил.
・Эцэг эхийн хайр халамж маш их дутагдсанаас болоод анх тэнэж эхэлдэг.
・Эцэг эхийн дарамт, гэр бүлийн дарамтаас болоод яваандаа гудамжинд гардаг, янз бүрий ажил хийж эхэлдэг.
・Ажил хийж буй хүүхдий ихэнхи нь хойд эцэг эхтэй байдаг.
・Эцэг эхийн ажилгүйдэл.
・Ядуурлаас болоод хүүхдүүдээ асрамжийн газар өгдөг.
・Зарим нэг хүүхэд ээж аавынхаа үгийг даадаггүй.
・Эцэг эхийн архидалт
------------------------------------------------
Архи, тамхи, компьютер тоглоом:
・Траншейны хүүдүүд маш их архи тамхинд орсон байдаг.
・Найз нөхөддөө маш их уруу татагддаг. Найз нөхөд нь архи авахуулдаг, нэгээр тогтохгүй улам их даварч уудаг.
・Хүүхдүүд голдуу бусдад уруу татагдаж архи уудаг
・Архинд орсноос гадна ком тоглоомны донтой хүүхэд тун олон. Олсон мөнгөө тоглоомонд зориулж, тэндээ өдөр шөнөгүй хонуутаар тоглох гэх мэт.
------------------------------------------------
Хүмүүсийн байдал, засгийн газар зэрэг:
・Дүүрэг болгонд ажлын байр байдаг. Гэвч арын хаалгагүй хүмүүст ажил олддоггүй.
・Ядуу хүмүүсийг ажилд авдаггүй. Мөн нас, хүйсээр маш их ялгаварладаг.
・Хүнд суртал , төр засгийн муугаас хүүдүүд ийм байдалд орж байна, хүмүүс ядуурч байна.
・Өөртөө итгэлгүй, залхуу хүмүүс ядуурдаг.
------------------------------------------------
Архи:
・Зах дээр арих маш хямд, нэг архи 700 төгрөгний үнэтэй. Үүнд хүүхдүүд маш их уруу татагддаг. Мөн архинаас болоод толгой болон элэгний өвчин их тусдаг.
・Архины татвар нэмж, чанаргү архи хорих хэрэгтэй. Мөн архины үнэ нэмэх хэрэгтэй.
・Архинд орсон хүүхдүүдийн аав ээж нь бас архичин байдаг. Архины үнэ нэмэгдвэл хүмүүс авч чадахгүй, архичид багасна.
・Архи бага байвал мөнгөө хоол унд хувцсан гэх мэт өв зүйлд зарцуулна.
------------------------------------------------
Эцэст:
・Аав ээж хайр халамжаар дутаахгй бол хүүхэд гудамжинд гарахгүй,
・Хүүхдүүд архи уухгүй, тамхи татахгүй байвал, мөн уруу татагдахгүй байвал амьдрал нь аажмаар дээшлнэ.
・Энэ асуудлыг засгийн газраас онцгой анхаарч ажлын байр гаргаж өгөх гэх мэт бодитой арга хэмжээ авах хэрэгтэй.


Энэ бичлэгийг уншсанаас хойш сэтгэлээс огт гарахгүй явсаар удалгүй би өөрөө ийм тэмдэглэл бичлээ:
Асрамжийн газрын хүүхдүүд болон бусад орон гэргүй, хүнд хөдөлмөр эрхэлдэг хүүхдүүдийн тухай бичсэн Атилла гишүүний тэмдэглэлийг уншсан өдөр энэ талаар нэлээд их юм бодлоо.

Их дэлгүүр орж яваад аль нэг орон гэргүй жаахан амьтаны дуулаад зогсож байгаатай, бүлэг ноорхой жаалууд дунд жижиг нь томууддаа дээрэлхүүлээд айж уйлж байгаа элэг эмтрэм дүр зурагтай бишгүй л тааралдаж, болдог сон бол тэднийг дагуулаад гэр лүүгээ ч болох нээ аваад явах юм сан гэж бодогддог байлаа.

Энд ирээд Японы хүүхдийг ивээх сангийн Монгол дахь хөтөлбөрийг хариуцсан хүнтэй танилцах завшаан тохиосон юм. Монголд Английн хүүхдийг ивээх сан нь илүү том хөтөлбөр хэрэгжүүлдэг бөгөөд Японоос нэг л хүн очиж тэр хөтөлбөрт нь хүч хавсарч ажилладаг гэнэ. Харин эндээс очдог санхүүжилтийн хэмжээ нь тийм ч бага биш бололтой.

Сонирхолтой нь Английн хүүхдийг ивээх сангийн Монгол дахь төлөөлөгч нь Япон хүн байх юм. Тэрээр энэ 11 сард Тоокёод ирнэ гэнэ. Хэрвээ хүүхдүүдийн төлөө ажилд нь сайн дураар оролцох хүсэлтэй Монгол хүмүүс (тэр дундаа оюутнууд) байвал түүнтэй уулзуулж өгч болох юм гэж эндхийн захирал нь хэлж байна. Хэрвээ олуулаа байгаад, янз бүрийн хэрэгтэй санаа гаргаж хэрэгжүүлье гэвэл санхүүжилтээр тусалсан ч болохгүй гэх газаргүй гэж тэнд ажилладаг манай сэнпай бас хэлж байна.

Хэрвээ энэ талаар сэтгэл зовниж явдаг Атилла, Мисти гишүүн нарын адил хүмүүс байгаад, нийлж юу ч хамаагүй нэг юм эхлүүлэе, ярилцая гэвэл зурвас үлдээгээрэй. Утасны дугаараа солилцоод уулзаж ярилцаж болох юм. Мөн тийм найз нартаа хэл хүргээрэй. Одоогийн байдлаар сэнпайгаа захиралтай нь хамт Монгол Таунд аваачиж Монгол хоол идүүлнэ гээд яричихсан байгаа. Тэр уулзалтанд хүрж ирцгээвэл баярлана шүү.

Түүнээс гадна энэ сарын 27-нд Тоокёо Их сургуулийн Комаба кампуст Hummingbird гэдэг төрийн бус байгууллагаас Монголын өнчин хүүхдүүдийн асрамжийн төвд зориулсан хандив цуглуулах арга хэмжээ болох гэж байгаа юм байна шүү. Доорх холбоосоор орж танилцаж болно.

http://yuimar.web.fc2.com/about.html#

Хүүхдийг ивээх сангаас Монголд явуулдаг хөтөлбөрийн тухайд гэвэл холбоос нь: http://www.savethechildren.mn/face/index.php

Монголдоо юм хийе гэж бодоод явдаг ч хаанаас эхлэхээ мэдэхгүй байсан бол энэ зөв эхлэл болно доо гэж надад бодогдлоо.

Дараа нь бидэнд суурин төлөөлөгчтэй биечлэн уулзах сайхан боломж олдож, бэлтгэл болгон ийм хэлэлцүүлэг явуулсан:

Та бүхэнд энэ гайхамшигтай сайхан өглөөний мэнд хүргье :D

Сэрсэнээсээ хойш сэтгэл догдлоод баяртай байнаа. Токиод байгаа найзуудынхаа хамтаар маргааш Хүүхдийг ивээх сангийн Монгол дахь суурин төлөөлөгчтэй уулзахаар боллоо. Бидэнд бүтэн хагас цаг - 90 мин- гаргаж өгч байгаа болохоор сайн бэлдэж, бас олуулаа болоод очмоор байдаг.

Өнөөдөр та бүхэндээ хандан бичиж буй энэ тэмдэглэлийн маань зорилго нь
нэгдүгээрт, хүүхдүүдийн төлөө юу хийж болох талаар та бүхнийг санаа бодлоо харамгүй хуваалцана гэдэгт найдан сонсож, тэдгээрийг нэгтгэх,
хоёрдугаарт, хэрвээ сэтгэл байгаад бас түр завтай бол маргаашийн 14 цаг 30 минутад Кандад байдаг албан газарт болох уулзалт руу хамт явахыг урих хоёр нь болно.

Суурин төлөөлөгчийн цагийн хуваарь нь өчигдөр л бүрэн шийдэгдэх шиг боллоо. Ийм тулгамдуу байдлаар хүсэлт гаргаж байгаад уучлаарай.

Завгүй байгаад Токиогоос хол амьдардаг хүмүүс нь өнчин, гэр оронгүй, ядуу хүүхдүүдийнхээ төлөө юу хийвэл дээр гэж боддог талаараа бичвэл бид их баярлана шүү.... онэгай

Хүмүүс үнэхээр сэтгэлээсээ маш олон хариу бичиж үлдээсэнд баярлаад хагарах шахсан :Б :

- Анхаа гэдэг гишүүн:
saihan medee bn .
minii uuriin bodol bol tedend bolovsrol olgohod l tuslah heregtei bolovuu.
manai mgl d huuhen bagachuuliin tsagaa unguruuleh sonirholtoi nomiin san ene ter yum ch bhgui . Huuhed gedeg chini chuluut zavaaraa l uurinhuu aviyasiig hugjuulj bdag biz de.

- Дайрий
Ойрхон байгаад болдог бол яваад очиж дэмжмээр л байна.
Гэхдээ чин сэтгэлээсээ дэмжиж байгаа шүү.
Монгол хүүхдүүдийнхээ төлөө ингэж сэтгэл тавьж байгаа нэг үейинхнийгээ хараад их баярлаж байна. амжилт хүсье.

- Түвшээ
Hun naimaalah gemt heregt gudamjnii huuhduud neg negeeree alga bolood baidag surag baidag shuu. Gadaadad erhteniig ni hudaldah gej. Yalanguya Macao, Singa, China-ruu gargadag gesen. Ter talaar todruulahiig husie.

Mon huuhduudiig ikhed uruu tataj baigaa humuus bol tomchuud. tomchuud huuhduudiig surduulj hulgai hiilgej, arhi uulgaj buruu zamruu hotoldog. Etseg eh ni ch yalgaagui.
Tiimees haraa hyanalt sul huuhduudiig negtgen yamar neg sekts duguilan zohion baiguulj huuhduudiin garaar oorsdiih ni hucheer yamar neg beleg dursgaliin zuil (amidrald heregtei yu ch baij bolno) hiilgeed zaruulj hiisen zuiliih ni uniig oorsdod ni ogdog baij boloh.
Jishee ni: Eregtei huuhed bur neg savar hiigeed surchihval yadaj hotiin zahirgaand niislel hotiinhoo hogiig tseverleh ayand ni bagaj bolood ochij bolno. Teruugeeree toriin baiguullagiin unetei avdag savruudiin orond bas shahaj bolno.
(Namaig 10jild baihad manai surguuliin hodolmoriin bagsh ingedeg baisan.) :) za amjilt husie. Ene tal deer yamagt demjij baih bolno. :)

-Ахиад Дайрий
бага зэрэг нэмэрлэхэд,хүүхдийн хүмүүжилд эцэг эхийн үүрэг хариуцлага маш их гэдгийг хэн ч мэднэ.
гэхдээ бүтэн өнчин хүүхдээс бусад тохиолдолд томчуудын хараа хяналтаас гараад....гэмт хэрэгт холбогдох....хөдөлмөр эрхлэх,өвчин эмгэгээс өөрийгөө аварч чадахгүй байгаа нь улс орон буруутай гэхээс илүү эцэг эх,гэрбүлийн хариуцлага ,хайр халамж,арчаагүй дорой байдал зэргээс их хамаарч байгаа гэж бодож байна.
Ялангуяа ээж ,аав нарт том бурууг өгөх хэрэгтэй.....
ах дүүс,хамаатан садан...өвөө эмээ бол дээрх хариуцлагад хамааралгүй,

Тиймээс...шинэ иргэн төрүүлж буй ээж,аав нарт төрөхөөс нь өмнө хүүхдийн хүмүүжлийн тухай бодитоор сэтгэж....зөв ухамсарласны үндсэндээр сайн ээж аав болж,сайн иргэн хүмүүжүүлж ирээдүйн ухаантай,хөдөлмөрч иргэнийг бий болгох бүрдүүлэх талаар зааж сургах,ном товхимол,телэвиз,радио,хэвлэл мэдээлэл,интэрнэт,эмнэлэг ,сургууль ,дүүрэг,хороодод нь үнэгуй ч бай,үнэтэй ч бай энэ талын мэдээллээр сайн хангаж ямагт чихэнд нь хоногшүүлах,үхамсарлуулах нь чухал санагддаг...

- Наран
Ayungaagiin bolon naizuudiinh ni saihan setgeliin ur ulam delgereh boltugai.
Nadad todruulah 2 zuil bna l daa.
1. Tuslamjiig zuvhun asramjiin gazriin huuhduuded zoriulah yumuu.
2. Bas gudmajnii gegdeed baidag etseg eheesee tusdaa amidardag huuhduud hurteh uu.
Yaj tuslah ve geheesee umnu ted nart zoriulan yamar yamar tuslamjiin hutulburuud heregjij baisan, bas ali ni iluu ur duntei baisan geh metiig ehleed dugnesen tailan ch yumuu material baigaa bolov uu gedgiig medmer sanadlaa. Tegeed ur dun bagatai bolson baival ter aldaag ni davtahgui baih uudnees uur huvilbariig songoh songolt yu baina gej uzvel yasan yum be gej bodogdoj baina. Uchir ni humuust tusalna geed olon zuilsiig humuus hiideg bolovch ur dung ni harahad tudiilen sanaand hurdeggui bdag yum.

- Билигээ
Huuhdiin zuv humuujil gedeg mash yarvigtai asuudal yum shigee. Bi odoo hurtel boddog yum under hugljiltei orond hurtel yaduu bish gudamjnii bish murtlee humuujil ni etgeed huuhed ih baih yum. End Japan-d nadaa tegj ajiglagdaad baina. Buruu ch baij magad. USA-d hurtel 911 duudahaaraa ailgadag huuhduud zunduu bii gesen shuu. Za ene yahav uur tusdaa asuudal.

Mongoliin huuhduudiin huvid asuudal bol odoohondoo uur baih. Yostoi l harj handaj hungui, zuv chigluuleh hungui, bas gudamjnii bas yaduural gedeg ni asuudluud bolov uu?

Dairiin-iin sanaltai erunhiiduu sanal niilj biana.
Nemeed helhed sain etseg eh tuluvshuuleh gedeg chuhal shuu. Etseg eh bagadaa bas l huuhed baisan baigaa. yaj usej humuujseniig medehgui. Odoo huuhdee yaj usgej baigaag medehgui. Usgesen huhed ni tom bolopd yah yum medehgui. Ingeed l ergeed l cycle bolood baih bolov uu?

Tegeheer AAV EEJ HUUHED gesen 3 tulguurt arga hemjee heregtei yum bolov uu? 3-uulang(neg huuhed gej tootsov) ni tsug saihan amidrah bololtsoog burduulehiin tuld ene 3n hun hoorondoo ilen dalangui yaridag biye biyedee hairtai baih nuhtsul burduuleh heregtei.

Huuhed asran humuujuuleh tuv baidag daa. teriig ger bul asran humuujuuleh tuv bolgoj urgetgevel zugeer yum uu? Gehdee halamjiin tuv shig hamag amidraliin bololtsoogui hun ochood zugeer baigaad baih nuhtsuliig burduulehguin tuld mash sodon sorgog soninoor heregjuuleh heregtei yum bolov uu? Ger buleeree tsagiig ur buteeltei aj zargaltai ungeereeh orchin burduuleh ch yum uu. Hoorondoo bainga yariltsaj baih orchin burduuleh ch yum uu?

Yag hund amidraltai huuhded tuslaya gedeg ene sedevtei holbogduulan sanalaa helbel, etseg ehtei bol iluu saihan amidraliin orchin amidraliin iluu saihniig medruuleh, ulmaar ene ni daraagiin amidraliin motivation boloh(ger buliin 3 hund 3uuland ni), Etseg ehgui bol etseg ehiin hair halamjiig medruulehees ehleed amidraliin sain saihniig medruuleh orchin burduuleh heregtei yum bolov uu?

- Ганаа
1. Хэрвээ санхүүжилт олддог бол орон гэргүй хүүхдүүдэд зориулсан асрамжийн том цогцолбор баривал сайхансан. Дотроо номын сан сургууль дотуур байр гээд яг одоогийн зарим сургуулийн кампус (хүрээ) шиг. Даанч хөрөнгө оруулалт ихээр шаардах учраас биелэх магадлал одохондоо бага юм.

2. Тэдэнд толгой хоргодох байр, хоол хүнс хандивлах мэдээж чухал. Гэвч энэ бол өнөө маргаашаа аргацаасан зүйл. Загас өгснөөс загас бариулж сургах нь чухал. Тийм учраас ядахнаа тэр хүүхдүүдэд англи хэл чанартай сайн заадаг болбол их хэрэгтэй мэт санагддаг. Цаашлаад компьютер, байгалйин шинжлэлийн ухааны хичээлийг бас орхиж болохгүй.

3. Бас тэр хүүхдүүдэд сэтгэхүйд нь таарсан эвтэйхэн ухаарал ухуулгын баримтат кино хийж үзүүлж, сайн багшаар ёс суртахууны чиглэлээр лекц уншуулж баймаар санагддаг. Кино лекцийн сэдэв нь гэвэл гэмт хэрэг, шоронгийн амьдрал, бэлгийн замын өвчин, тэдгээрээс урьдчилан сэргийлэх гэх мэт.

- Эги
Uneheer ih demjij baina. ochij sanal bodloo huwaaltsah setgel baiwch, tokuogoos neleen zaitai baidag tul ochij chadahguidee haramsaltai bn. Gehdee tokuod mash olon mongol zaluuchuud baidag bolohoor neleen olon bureldehuuntei ochino gedegt naidaj baina.
Mongol huuhduud gedeg mongoliin ireedui, HIchneen ger orongui unchin yaduu bailaa ch huuhed bol huuhed shuu dee. Unchin yaduu, oron gergui, huuhduudiig ulsaas buren tetgeh yostoi gej bi boddog. Teniig oron bair huwtsas hunar, hool hunseer hangahaas gadna bodol sanaagaa chuluutei ilerhiileh nuhtsliig burduulj, oyun uhaanaa hugjuuleh orchniig bii bolgoj, bolowsrold ni deed zergeer anhaarah yostoin bolow uu? Yagaad gewel ted mongoliin ireedui. Chanartai bolowsrol ezemshij, eh ornoo hugjuuleh huchin bolj usuh yostoi yum.
Bas odoogiin huuhduudiin setgehuid luiwar, heel hahuuliin gamshig gutamshgiig jigshin zewuutseh uzliig suurishiulj uguh ni mash chuhal shuu.

Ингэж харамгүй саналаа үлдээсэн хүмүүст одоо ч гэсэн үнэхээр баярлаж явдаг шүү :D
За тэгээд хүсэн хүлээсэн өдөр ч шууд болж, завтай байсан цөөхөн хэдэн найзууд буюу Аги, Санаа, Сарнай болон би гэсэн бүрэлдэхүүнтэйгээр очсон юм. Танилцуулах уулзалт их сайн болж, бид удахгүй зохион байгуулалтанд ороод олон юм хийнэ гэсэн урам зоригтой гарч ирсэн.

Үүний дараа тун удалгүй Монголд хийгдсэн баримтат кино, товхимол, судалгааны материалууд бидэнд өгсөний нэг нь түрүүхэн миний бичсэн баримтат кино юм. Дараагийн алхамуудын талаар дараа дараагийн тэмдэглэлдээ бичих болно.

Тэвчээр гарган уншсан хэн бүхэнд баярлалаа!

Gertee l neg saihan harih san

Японы Хүүхдийг ивээх сангаас очиж аваад, миний сая үзсэн баримтат киноны нэр энэ.
Улаанбаатарт, гудамжинд амьдардаг 8-9 насний гэхээр хүү охин хоёрын ганц хүсэл нь гэртээ, гэрийнхэнтэйгээ сайхан амьдрах.

Охин аавтайгаа, хойт ээжтэйгээ амьдардаг байсан ч тэр хоёр нь байнга архи уудаг, ээж нь өөрийг нь зоддог, элдэв муу үгээр хэлдэг тул тэсэхгүйд хүрч гэрээ хаян одоод хүүтэй танилцсан.

Хүүгийн хувьд гэрийнхэн нь бас бүгд архи уудаг. Уугаад зодолдсоор байгаад умгар гэр нь яйжгар болсон. Хамгийн хэцүү нь ах, аав ээжийнх нь зодох. Ингээд л энэ хоёр гудамжинд шил сав цуглуулан тушааж амьдрах болсон.

Монгол дахь Их британий Хүүхдийг ивээх сангийн ажилтан байдлыг зөв дүгнэх шиг боллоо: өнөөгийн энэ тулгамдсан асуудал бол угтаа гэр бүлийн харилцааны асуудал гэж.

Хэдий ядуу ч хүүхдээ хайрлаад өсгөж болно доо. Сэтгэлээр ядуу бол амьдрал нь яаж баян хангалуун байхав дээ гэж бодогдов. Магадгүй хамгийн гол асуудал нь Монгол хүн өнөөдөр сэтгэлээрээ баян байж чадаж байна уу үгүй юү гэдэг байх.
Хүн сэтгэлээрээ баян бол юу хийж чаддагийг бид үзүүлэх цаг нэгэнт болжээ!